8. TARİHÎ HÂDİSELERLE TEBLİĞ VE HELÂK

“Emr-i bi’l-mâruf nehy-i ani’l-münker” vazifesine, tarihte helâk olan kavimler ve onların helâk oluş sebepleri açısından bakılabilir. Böyle bir bakış ve değerlendirmede ilk defa şu hususu görürüz:

İnanan toplumların garantisi olan iki ana umde vardır. Bunların olmaması, iki sınıf toplumun helâkını ve değişmeyen akıbetlerini belirler. İster meseleyi müspet yönüyle ele alalım, ister ona menfî yönüyle yaklaşalım aynı neticeye varılır; bir toplum içinde “emr-i bi’l-mâruf nehy-i ani’l-münker” bilfiil yapılıyorsa, Allah (celle celâluhu) o cemaat ve cemiyeti helâk etmez. Ve yine, bir cemaatin içinde az dahi olsa, bu kudsî vazifeyi yerine getiren varsa ve bunlar mağlup olma durumunda da değillerse yine Allah o topluluğu helâk etmez. Bu, meselenin müspet yönden ele alınıp değerlendirilmesi sayılabilir. Tabiî meseleyi, menfî yönden ele alıp kritik etmek de mümkündür.

Evet eğer bir toplum içinde emr-i bi’l-mâruf yapan yoksa Allah (celle celâluhu) o topluluğu helâk eder. Ve yine bir topluluğun içinde bu kudsî vazifeyi yapan bir hayli kahraman olmasına rağmen, karşılarındaki insanların azgınlık ve taşkınlıkları onları mağlup edecek kerteye gelmiş ve onlar da mağlubiyetlerini ilan etmişlerse, yine Allah o topluluğu helâk eder. Yeri gelince, meselenin bu yönünü âyetlerin aydınlatıcı tayfları altında izah etmeye çalışacağız. Şunu daha baştan kesinlikle ifade etmeliyim ki; bir milletin toptan helâkına mâni olacak en geçerli paratöner, inanan kesimin kurdukları irşad yuvalarıyla, bu kudsî vazifeyi yerine getirmeleridir. Evet bir millet, böyle bir girdaptan ancak bu türlü ciddî gayretlerle kurtulabilir.. ve birkaç misal:

a. Hz. Nuh

Hz. Nuh (aleyhisselâm), bütün bir ömür boyu hakkı tebliğ etmiş, ancak kavmi her defasında ona inkârla mukabelede bulunmuş ve ona eziyet etmişlerdi. O gün ona inanan çok az insan vardı. İş öyle bir noktaya gelmişti ki, Hz. Nuh Cenâb-ı Hakk’a ellerini açıp mağlup düştüğünü itiraf etmek ve Rabbinden kâfirlere karşı yardım dilemek zorunda kalmıştı. Böyle bir nebinin duası elbette ki reddedilemezdi ve edilmemişti de. Kur’ân bize bu hâdiseyi oldukça tafsilatlı bir biçimde anlatır:

كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَكَذَّبُوا عَبْدَنَا وَقَالُوا مَجْنُونٌ وَازْدُجِرَ۝فَدَعَا رَبَّهُۤ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ۝فَفَتَحْنَۤا أَبْوَابَ السَّمَۤاءِ بِمَۤاءٍ مُنْهَمِرٍ۝وَفَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُيُونًا فَالْتَقَى الْمَۤاءُ عَلٰۤى أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ۝وَحَمَلْنَاهُ عَلٰى ذَاتِ أَلْوَاحٍ وَدُسُرٍ۝تَجْرِي بِأَعْيُنِنَا جَزَۤاءً لِمَنْ كَانَ كُفِرَ۝وَلَقَدْ تَرَكْنَاهَۤا اٰيَةً فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ۝فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ

“Bu putperestlerden önce Nuh kavmi de kulumuzu yalanlayarak, ‘delidir’ demişlerdi ve onun yolu kesilmişti. O da, ‘Ben mağlup düştüm bana yardım et!’ diye Rabbine yalvarmıştı. Biz de bunun üzerine gök kapılarını, boşanan sularla açtık. Yeryüzünde kaynaklar fışkırttık; derken her iki su, takdir edilen bir ölçüye göre buluştu. Onu tahtadan yapılmış, mıhla çakılmış bir gemiye bindirdik. Kavmi tarafından inkâr edilmiş olan Nuh’a mükâfat olarak verdiğimiz gemi, bizim gözetimimizde yüzüyordu. Andolsun ki biz, o gemiyi bir ibret olarak bıraktık. Hâlâ öğüt alan yok mu? Benim azabım ve uyarmam nasılmış?”1

Evet, Hz. Nuh (aleyhisselâm) nübüvvetle serfiraz kılınmış bir peygamberdi. Ve başında peygamberlik tacı vardı. O, başkasının değil, Allah’ın memuruydu ve insanları, Allah’a kul olmaya davet ediyordu. Hâlbuki kavmi ona, “mecnun” diyordu. Aslında onların bu ifadeleri, peygamberdeki imanın kemaline delâlet ederdi. Çünkü o toplumda içtimaî hayatın dengeleri alt-üst olmuş ve bütün değer ölçüleri tersine dönmüştü. Böyle olunca da bir peygamber elbette ki onların ölçülerine göre dengeli görülemezdi.. ona “mecnun” diyeceklerdi ve dediler de. Zira bu şanı yüce nebi, onların bozduğu cemiyeti baştan sona yeniden imara çalışıyordu. Ve böyle bir insan, elbette diğerleri arasında bu yaftayla damgalanacaktı. Ondandır ki, Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) bir hadislerinde, bir mü’mine mecnun denmesini onun imanının kemali olarak ifade etmişlerdir.2

Bunun üzerine Hz. Nuh kavminin isyanı karşısında ellerini açtı ve Rabbine dua etti: “Rabbim, ben mağlubum, bana yardım et!” dedi. Allah (celle celâluhu) da onun, o azgın kavmini suya batırdı. Üstten ve alttan gelen sularla hepsini boğup helâk etti. Belki bu Atlantis medeniyetiydi, belki de bir başka medeniyet.. bu azgın insanlar ister Atlantik Denizi’ne batırılmış olsunlar, ister bir başka denize.. fark etmez. Hâdise şu idi; başlarında bir peygamber olmasına, o peygamber her an emr-i bi’l-mâruf yapmasına rağmen bir medeniyet batırılıyordu. Çünkü o peygamber mağlup düştüğünü ilan etmişti.

Âyet, onların ve Hz. Nuh’un durumunu anlattıktan; yani kavminin sular içinde boğulup, Hz. Nuh ve yanındakilerin bir vapurla korunmalarını dile getirdikten sonra soruyor: “Yok mu ibret alan?”

Evet, söz buraya gelmiş iken biz de ilavemizi yapalım ve “Yok mu Sart harabelerinden ibret alacak? Yok mu, Bergama kalıntılarından ibret alacak ve ağlayacak? Yok mu Truva’dan ders alacak? Evet, bunlardan ibret alacak yok mu?” diyelim. Yeryüzünde yüzlerce harabe.. hepsi ayrı bir mücrim kavmin akıbetine emare ve hepsi birer âyet gibi gözler önünde.. yok mu ibret alacak, yok mu?..

b. Hz. Salih

Hz. Salih’in (aleyhisselâm) kavmi de, peygamberlerine isyan etmişlerdi. Allah (celle celâluhu) da, mucize olarak ona bir deve göndermiş ve ona dokunulmamasını istemişti. Ne acıdır ki onlar, küstahlık ederek bu deveye dokunmuşlardı. Deveye dokunmama, ilk etapta bizim idrak ve anlayış ufkumuzu zorlayabilir. Hâlbuki her devirde insanlar bir kısım mükellefiyetler altındadır. Namaz, oruç, zekât bu türden birer mükellefiyet çeşididir. Bunlar gibi içki içmeme, zina etmeme, faiz yememe de birer mükellefiyettir. Bu mükellefiyetler bu şekilde olduğu gibi, bazen de bir deveye dokunmama şeklinde olabilir. Nitekim Hz. Salih’in kavmi, böyle bir mükellefiyetle karşı karşıya kalmış ve bu imtihanı kaybetmişlerdi. Şems sûresi bu hâdiseyi bize şöyle icmâl eder:

كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْوَاهَا۝إِذِ انْبَعَثَ أَشْقَاهَا۝فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللّٰهِ نَاقَةَ اللّٰهِ وَسُقْيَاهَا۝فَكَذَّبُوهُ فَعَقَرُوهَا فَدَمْدَمَ عَلَيْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاهَا

“Semud kavmi azgınlığı yüzünden (Allah’ın elçisini) yalanladı. Onların en bedbahtı (deveyi kesmek için) ileriye atıldığında Allah’ın peygamberi onlara, “Allah’ın bu devesine ve onun su hakkına dokunmayın!” demişti. Ama onlar onu yalanladılar ve o deveyi boğazladılar. Bunun üzerine Rabbileri de suçlarından dolayı onların üzerine kat kat azap indirdi ve onları yerle bir etti…”3

Semud kavmi, peygamberleri olan Hz. Salih’e baş kaldırdığında, kavminin bu tavrı karşısında, görüyoruz ki Hz. Salih, onlara sadece sözle bir şey anlatma durumundadır. “Ona dokunmayın!” diyor. Zira ona dokunmak belânın düğmesine dokunmak demekti. Ama gel gör ki, kavmi onu dinlemedi ve şekavet maratonunda en önde olan ve tabiî diğerlerini temsil eden birisi, bu belâ düğmesine dokunuverdi.

Aslında bütün devirlerde bu hep böyle olmuştur. Küfre önderlik yapacak birisi çıkar ve diğerleri de yığın yığın onu takip ederler. Değişik dönemlerde bizim dinimize dokunanlar da, işte böyle belâ ve musibetin düğmesine dokunmuşlardı.. dokunmuş ve âli bir milleti perişan etmişlerdi. Derbeder olmaya yüz tutmuş bir milletin, o günkü zaafları da, Kur’ân’a dokunacak şakilerle başlamıştı. Daha sonra şahıslar değişecek ama senaryo aynen devam edecekti. Kâbe’yi telvis edecekler, zemzemi kirletecekler her devirde olmuştur ve olacaktır da…

…Ve Semud kavminin şakisi öne atıldı. Peygamberin “Durun, yapmayın!.” feryadına kulak vermeden deveyi boğazladı. Böylece hem bu fiili işleyenler hem de ona sessiz kalanlar, kendi akıbetlerini hazırladılar. Allah da onları derbeder etti ve iyiyi kötüden ayırmayarak hepsini mazi mezarına gömdü. Cismanî olarak belâ ve musibete maruz bıraktığı gibi, namlarını da isli-dumanlı hâle getirdi. Bazen bu musibet cisme dokunmaz; meselâ mesh, surette değil sîrette olur. Böyle bir belâ diğerinden daha zor anlaşılır. Bu tür musibet, sadece cismaniyete isabet eden musibetten, aslında daha şiddetlidir. Ve günümüzde gelen belâlar, ekseriyetle bu türden gelmektedir. Zannediyorum, serkeşliğin baş döndürücü keyfiyette devam etmesinin bir sebebi de bu; çünkü insanlar, başlarında dönüp duran belânın farkında değiller.

Sûrenin sonunda: وَلَا يَخَافُ عُقْبَاهَا “(Allah, bu şekilde azap etmenin) akıbetinden korkacak değil ya!”4 denilmektedir. Zira O, mülk sahibidir. Mülkünde istediği gibi tasarruf eder.

Bu âyetlerin ışığı altında görüyoruz ki, Hz. Salih’in mağlup düşmeye yüz tuttuğu bir hengâmda ve sözünü dinletemediği bir pozisyonda, Allah o kavmi helâk ediyor; ediyor ve yerin dibine geçiriyor. Zira Allah bütün kâinatı ve hususen insanı, Kendisini bilip tanısın diye yaratmıştır. Dünyanın varlık hikmeti budur. İnananlar mağlup duruma düşünce, bu hikmet sarsılır. Cenâb-ı Hak da o devrin insanlarını sarsar, bazen de, yukarıdaki misallerde olduğu gibi yerle bir eder. Bu, hiçbir zaman değişmeyen ve değişmeyecek olan ilâhî bir kanundur.

c. Hz. Lut

Hz. Lut (aleyhisselâm) da “yanımızda” diyebilecek şekilde bize çok yakın bir yerde zuhur ediyor. Hz. İbrahim’e (aleyhisselâm) muasır bu yüce insanın kavmi içinde “Livata” denen, o güne kadar beşeriyetin görmediği bir günah irtikâp ediliyor ve bu şanı yüce peygamber de, sabahtan akşama kadar bu günahla savaşıyor.

Derken, bir gün evine, güzel delikanlılar şeklinde melekler geliyor. Azgın kavim hemen Hz. Lut’un evine koşuyor ve o öldüren duygularını ortaya koyuyorlar. Hz. Lut âdeta yalvarırcasına: وَلَا تُخْزُونِ فِي ضَيْفِي “Beni misafirlerime karşı mahcup etmeyin.”5 diyor. Onlarla nikâhlanmak üzere kızlarını teklif ediyor, onları meşru zemine çekmeye çalışıyor, ama bütün gayretler boşa çıkıyor.. çıkıyor ve o yılışık insanlar:

قَالُوا لَقَدْ عَلِمْتَ مَا لَنَا فِي بَنَاتِكَ مِنْ حَقٍّ وَإِنَّكَ لَتَعْلَمُ مَا نُرِيدُ

“Sen de pek iyi bilirsin ki bizim senin kızlarınla hiçbir işimiz yok; sen ne istediğimizi de iyi biliyorsun.”6 karşılığını veriyorlar.

Hz. Lut derinden derine iç geçirip:

قَالَ لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ اٰوِۤي إِلٰى رُكْنٍ شَدِيدٍ

“Keşke size yetecek kuvvetim veya arkamı dayayacağım bir güç olsaydı.”7 diyor. Esasen onun güçlü bir dayanağı vardı; ancak kaldığı zor durum ona bu sözü söyletmişti. Ve delikanlı suretindeki melekler, kendilerinin melek olduğunu söyleyiveriyorlar. Lut işte o zaman rahat bir nefes alıyor.

Ve işte, Kur’ân’da bu uzun kıssadan bazı bölümler:

وَلَمَّا جَۤاءَتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِيءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالَ هٰذَا يَوْمٌ عَصِيبٌ۝وَجَۤاءَهُ قَوْمُهُ يُهْرَعُونَ إِلَيْهِ وَمِنْ قَبْلُ كَانُوا يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ قَالَ يَا قَوْمِ هٰۤؤُلَۤاءِ بَنَاتِي هُنَّ أَطْهَرُ لَكُمْ فَاتَّقُوا اللّٰهَ وَلَا تُخْزُونِ فِي ضَيْفِۤي أَلَيْسَ مِنْكُمْ رَجُلٌ رَشِيدٌ۝قَالُوا لَقَدْ عَلِمْتَ مَا لَنَا فِي بَنَاتِكَ مِنْ حَقٍّ وَإِنَّكَ لَتَعْلَمُ مَا نُرِيدُ۝قَالَ لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ اٰوِۤي إِلٰى رُكْنٍ شَدِيدٍ۝قَالُوا يَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَنْ يَصِلُۤوا إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّيْلِ وَلَا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ أَحَدٌ إِلَّا امْرَأَتَكَ إِنَّهُ مُصِيبُهَا مَۤا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ۝فَلَمَّا جَۤاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِنْ سِجِّيلٍ مَنْضُودٍ۝مُسَوَّمَةً عِنْدَ رَبِّكَ وَمَا هِيَ مِنَ الظَّالِمِينَ بِبَعِيدٍ

“Elçilerimiz Lut’a gelince, onların yüzünden üzüldü ve onlardan dolayı içi daraldı da: ‘Bu çetin bir gündür.’ dedi. Lut’un kavmi ona koşarak geldiler. Zaten daha önce de kötü işler yapıyorlardı. ‘Ey kavmim! İşte bunlar benim kızlarımdır (onlarla evlenin); onlar sizin için daha temizdir. Allah’tan sakının, misafirlerim önünde beni rezil etmeyin! İçinizde aklı başında kimse yok mudur?’ dedi. Onlar ise: ‘And olsun ki, senin kızlarında bizim bir hakkımız olmadığını biliyorsun; doğrusu sen bizim ne istediğimizi de bilirsin.’ (Lut): ‘Keşke size yetecek bir kuvvetim olsa ve sağlam bir yere sığınabilseydim!’ dedi. (Melekler): ‘Ey Lut! Biz, Rabbinin elçileriyiz, onlar sana ilişemeyecekler.. geceleyin bir ara, ailenle beraber yola çık. Eşinin dışında kimse geri kalmasın. Doğrusu onların başına gelen onun başına da gelecektir. Onların va’dolunan (helâk) zamanı sabah vaktidir. Zaten sabah da yakın değil mi?’ dediler. Buyruğumuz gelince, onların altını üstüne getirdik, üzerlerine de Rabbinin katında işaretli olarak yığın yığın sert taş yağdırdık. Bu durum, zalimlerden hiçbir zaman uzak olmayacaktır.”8

Evet, Sodom Gomore helâk oldu ve Lut gölü derinliğinde yerin dibine batırıldı. Ancak bu ceza sadece Hz. Lut’un kavmine mahsus değildi. Her devrin zalimleri, aynı akıbete dûçâr olacaklardı.

İşte Pompei, bunun en çarpıcı örneği. Orada hak ve hakikati neşreden Hıristiyanlar vardı, ancak onlar da mağlup durumdaydılar. Millet öyle sefahat ve sefalet içindeydi ki, Allah (celle celâluhu) Vezüv’den fışkıran lavlarla orayı bir mezarlık hâline getirirken, onlar çoktan ruhlarıyla ölülere katılmışlardı. Bunlardan bazıları deniz kıyılarına kaçmış olmalarına rağmen, evler büyüklüğünde kül yığınları, gelip onları da oraya gömmüştü.

Allah, gelecek nesiller ibret alsın diye o yerleri birer alâmet ve işaret müzesi hâline getirdi; getirdi ki, herkes amelinin kaderini oralarda okusun. Bugün Pompei’den geriye kalan duvarlarda, müstehcenliğin en iğrencini seyretmek mümkündür. Fuhşun kol gezdiği o yerler kısmen de olsa, hâlâ ibret tablolarıyla dolu. Evet, Cenâb-ı Hak onları birer ibret levhası gibi bıraktı ki; akıl sahipleri baksın ve onlardan ders alsın.

d. Ve Diğerleri…

Hz. Lut’a inanmayan kavmini yakalayıp, derdest edip bir umumî kanunla cezalandıran Kudreti Sonsuz, tarih içinde başka milletlerde de aynı şekilde hükmünü icra etmiştir. Meselâ Endülüs’te sekiz asır devam eden bir muhteşem medeniyet, iç değişikliğe uğrayınca, Ferdinand’ın kılıcıyla önce aziz olarak girdikleri bu yerden zilletle geri dönmüşlerdir. Bu utandırıcı dönüşlerinde Müslümanlar ağlıyorlardı. Ama ağlama zamanı çoktan geçmişti; dahası ağlarken de ağlanacak şeye ağlamıyorlardı… Tuleytula’da o devirden kalma hamamlara bakıp ağlamak ve varlık sebeplerini kendi elleriyle yıktıklarına ağlamak lâzım gelirken, onlar kendi cenazelerine ağlıyorlardı.

Abbasiler’i yıkan da bu ruh sefaletiydi. Emevi’yi de aynı levsiyat yıkmıştı. Selçuklu, çakırkeyf yaşamanın akıbetini yıkılmakta acı acı tatmıştı. Osmanlı’nın akıbeti de, aynı ruhî çöküşün neticesiydi. Dolmabahçe Sarayı’na girdiğinizde, sadece yaldızlama için on altı ton altının harcandığını duyunca, ürperecek ve o sarayın duvarlarında siz de yıkılışın hazin tablolarını seyredeceksiniz. Bu ilâhî bir kanundur ve asla değişmemiştir ve değişmeyecektir.

Artık, Roma’nın yıkılışından Sasani’nin yıkılışına, ondan da Mısır’ın yıkılışına kadar bütün tarihî etnografik müzeleri, hep bu kaideye dayandırıp değerlendirebilirsiniz. Allah (celle celâluhu) Kendisinin anılmadığı, anlatılmadığı bir beldeyi helâk eder. Çünkü o beldenin artık hikmet-i vücudu kalmamıştır. Zannediyorum kıyametin kopma sebebi de bu olsa gerek. Mü’minler tamamen zayıf düştüğü ve ilhad alabildiğine azgınlaştığı zamandır ki Allah bütün dünyanın altını üstüne getirecektir. Zira o zaman artık dünyanın hikmet-i vücudu kalmamış demektir.

Evet, Kur’ân, dilinden anlaşılmayan bir kitap hâline geldiğinde bilinmelidir ki artık belâ ve musibetlerin gölgesi üzerimizdedir. Eğer hâlâ helâk söz konusu değilse bu sadece Cenâb-ı Hakk’ın engin rahmetindendir. Hz. Ebû Bekir (radıyallâhu anh), yer yer Cenâb-ı Hakk’ın rahmâniyeti karşısında kendinden geçer ve: “Ne kadar Halîmsin Allah’ım!”9 derdi. Evet, O, Halîmdir; günahkâra hep mühlet verir; ancak bir de yakaladı mı, artık iflah etmez.10 Düşünün ki, Cenâb-ı Hak, kendisini bize Rahmân ve Rahîm olarak tanıtıyor. Öyle ise bize düşen de, O’nu öyle tanıyıp bu rahmâniyet ve rahîmiyete ubûdiyet ve ihlâsla mukabelede bulunmak; hususuyla iman ve emniyet va’diyle gönülleri Allah’a taşıyan emin bir irşad eri olmaktır.

Aslında mü’min, her şeyden evvel bir emniyet insanıdır. Ondan zarar gelmesi söz konusu değildir. Müslümanlar, insanlığın teminatıdır. İçtimaî hayat, onlarla sigortalıdır. Bütün insanlığa karşı durumu böyle olmakla beraber mü’min, inanan insanlara karşı daha bir sıcak ve derindir. Onun için Allah (celle celâluhu) ve Resûlü’nden (sallallâhu aleyhi ve sellem) kendisine intikal eden güzellikleri herkese anlatma durumundadır. İçinde yaşadığı toplumu bir taraftan imara çalışırken, diğer taraftan da onları çeşitli zararlardan koruma mevzuunda fevkalâde içten ve hassas davranır. Bu vazifeyi yüklenmek istemeyenler, esasen kendilerine birer üstünlük nişanesi gibi verilen “mü’minlik” unvanına tepki gösteriyorlar demektir.

Evet, en küçük daireden –ki kalb dairesidir– en büyük daireye kadar, mü’minin kendi durumuna göre bir kısım vazifeleri vardır. Hane, köy, belde, millet ve topyekûn insanlık, ulaşacaksa, onun elindeki nurlu beyanlarla aydınlık ufuklara ulaşacaktır. Muhatapları anlamasa, idrak etmese dahi, onun bu mevzudaki ihmali başkalarının mahrumiyetini netice verdiğinden önemli bir vebal ve eksikliktir.

Aynı zamanda, küfür ve ilhadın önüne geçilmezse, berheva olan sadece kâfir ve mülhidler olmayacak, onun kendisi de bu yıkımdan nasibini alacaktır. Öyleyse mü’min, asgarî, bu noktadan hareketle, “emr-i bi’l-mâruf nehy-i ani’l-münker” yapmalı ve bir umumî felakete meydan vermemelidir.

Bu hususu tenvir sadedinde Allah Resûlü bir hadislerinde şöyle buyururlar: “Allah’ın emirlerini yerine getirenle getirmeyenlerin misali, aynı vapurda yolculuk yapan kimselerin misali gibidir. Bunlardan kimisi üst katta, kimisi de alt kattadır. Altta bulunanlar, kardeşlerini rahatsız etmemek için su almak istediklerinde, yukarıdakilere, biz kendi yerimizde bir menfez açsak deyip, geminin tabanından bir delik açmaya yeltenseler, yukarıdakiler de bu duruma göz yumsalar, her iki taraf da batmaya maruz kalacaktır.”11

Aslında Allah Resûlü’nün bu ifadeleri bir temsildir. Buna mantıkta, “kıyas-ı temsilî” denir. İşte burada Nebiler Serveri, çok ciddî bir içtimaî meseleyi, temsil suretinde dile getirmekte ve bizim anlayış seviyemize göre ifadelendirmektedir. Burada gemiyi delmek isteyenlerin arzuları, ilk bakışta masumane görünebilir. Fakat doğacak akıbet, hiç de masum sayılabilecek gibi değildir.

Bu hadisten hareketle denilebilir ki, dünya, Nuh’un (aleyhisselâm) gemisi gibi bir gemi veya bir vapurdur. Bütün insanlık hiçbir tercih hakkı olmaksızın o gemiye binmiş durumdadır. Zira bu dünyada herkes, aynı zeminde yaşamak zorundadır. Yani içinde yaşadığımız ve beraberce seyahat ettiğimiz vapur bir tanedir ve bir ikincisi de yoktur. Bu vapurdaki hayat nizamı, bizi buraya bindiren Zat’a aittir. Başkalarının bu nizamı ihlale ve çiğnemeye hakları olamaz. Ve böyle bir durumda hususî hayat da söz konusu değildir.

İçinde bulunduğumuz vapuru korumak, onu batmaktan muhafaza etmek hepimizin vazifesidir. Bu vazife, vapura binişimizle beraber omuzumuza yüklenmiş bir mükellefiyettir. İnsancıl davranacak, başkasının işine karışmayacağız diye kendimizi ve milyonlarca masum insanı yok edebilecek davranışlara müsamaha edemeyiz. Vapuru delmek isteyen veya içtimaî hayatı karıştırmak durumunda olan herkesle mücadele etmemiz zarurîdir. Öyleyse biz bir taraftan münkerâtı ve toplum içindeki yılan, çiyan mesabesindeki kötülükleri bertaraf edip insanlığı onların şerrinden korurken, diğer taraftan da mâruf dediğimiz güzel haslet ve faziletli davranışlarla aynı cemiyeti donatmak mecburiyetindeyiz. Zaten selim fıtratların meydana getirdiği cemiyet de her türlü kötülükten salimdir. Ne var ki bu, meselenin bir yönüdür; diğer yönüne gelince, o da cemiyette hep güzel şeylerin nemalanıp boy atmasını temin etmektir. Toplumumuz için yüklendiğimiz misyon, işte budur. Bu misyon mukaddestir, mukaddes olduğu kadar da ağır ve zordur.

Hakikî imanın tadını tatmış bir insanın, bu haz ve lezzete başkalarını da davet etmesi, onlarla kendi duyduğu hazları paylaşmak istemesi bir mürüvvet gereğidir. Mü’min, tepeden tırnağa bir mürüvvet insanıdır. O, bahar içinde yaşarken, başkalarının da bu bahardan yararlanmalarını düşünür; onlara da aynı hazzı yaşatmaya çalışır. Zaten mü’min, yaşatma hazzıyla yaşama sevdasından vazgeçen insan değil midir?

Evet, bir gönüle iman nuru girdikten sonra, o insanın yerinde durması ve harekete geçmemesi nasıl mümkün olabilir ki! Bu imkânsızlıktır ki mü’mini, ev ev, çarşı çarşı, dükkân dükkân gezdirir ve ona hep âşinâ gönüller arattırır. Zaten bu, bir bakıma onun kendi varlığının da teminatıdır. Gönlündeki imanı ölünceye kadar muhafaza edebilme ve kabre bu iman ile girebilme teminatı… “Emr-i bi’l-mâruf ve nehy-i ani’l-münker” yapmayanın böyle bir teminatı yoktur. Öyleyse mü’min, en azından kendi durumunu kurtarmak için bu kudsî vazifeyi mutlaka yapmalıdır.

1 Kamer sûresi, 54/9-16.

2 Tirmizî, zühd 39; Ahmed İbn Hanbel, el-Müsned 6/18.

3 Şems sûresi, 91/11-14.

4 Şems sûresi, 91/15.

5 Hûd sûresi, 11/78.

6 Hûd sûresi, 11/79.

7 Hûd sûresi, 11/80.

8 Hûd sûresi, 11/77-83.

9 İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye 3/95.

10 Bkz.: Buhârî, tefsîru sûre (11) 5; Müslim, birr 61.

11 Buhârî, şerike 6, şehâdât 30; Tirmizî, fiten 12.