Bazı kimseler “Biz niçin Allah’ı görmüyoruz?” diyorlar. Buna nasıl karşılık verilmelidir?
Görme, ihata meselesidir. Meselâ: İnsanın vücudunda mikroplar var, hatta bir dişin dibinde belki birkaç milyon bakteri bulunur. Bunlar kendi ellerindeki imkân ve edevatla, insanın dişini yontmaya, yıpratmaya, aşındırmaya çalışırlar. Hâlbuki insan, ne bunların gürültüsünü duyar, ne de mevcudiyetlerinden haberdardır. Onlar da tamamıyla insanı göremez ve hele kat’iyen ihata edemezler. Esasen, insanı görüp tam ihata edebilmeleri için, onun dışında ve tamamen müstakil olmaları ve aynı zamanda onu görebilecekleri teleskop gibi bir göze sahip bulunmaları lâzımdır. Demek ki, ihata edemeyişleri görmelerine mâni oluyor. Onlar ise, o anda neyin karşısında bulunuyorlarsa ancak onu görüyorlar…
Mikro âlemdeki bu misale benzer bir misal de, makro âlemden arz edelim; meselâ: Büyük bir teleskobun başına oturduğumuzu düşünelim ki; bu teleskop, ışık yılıyla dört milyar sene ötesini gösteriyor. Yine de, bütün kâinat ve mekânlar hakkındaki bilgimiz “deryada katre.” Belki, sadece o teleskopla gördüğümüz saha hakkında, bulanık faraziyeler nev’inden bir kısım malumata sahip olabiliyoruz. Bu faraziyeler ile de yeni faraziyelere ulaşarak başka malumatlar elde etmeye çalışıyoruz.
Biz burada da, kâinatın idaresini, umumî şeklini, muhtevasını ve mahiyetini göremeyecek ve idrak edemeyeceğiz. Çünkü, mikro âlemde olduğu gibi, makro âlemde de tam bir ihataya sahip değiliz.
Görülüyor ki, elimizde mikroskop veya X ışınları, mikro varlıklar karşısında ihatasızlık içinde olduğumuz gibi, makro âlemde de aynı ihatasızlık içinde bulunuyoruz. Şimdi bir de, Allah’ı (celle celâluhu) düşünelim: Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: “Allah’ın Kürsî’sine nispeten, bütün kevn ü mekânlar (yani ışık hızıyla trilyon defa trilyon derinlikleri bulunan kevn ü mekânlar), çöle atılmış bir halka gibidir. “O’nun Arşına nispeten de Kürsî, çöle atılmış bir halka gibidir.”1 Kemmiyet ve keyfiyet ölçüleri içinde, Arş ve Kürsî ele alınırken ortaya konan nispetlerle bu ne müthiş azamet!.. Allah Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri, emir ve iradesini bu Arş ve Kürsî’den tenfiz ve hükmünü oradan icra ediyor…
Şimdi, kâinatlara nispeten mikroskobik bir hüviyette olan sizlerin, bütün kevn ü mekânları anlayabilme iddianız, nasıl abes bir iş ise, öyle de bütün mekânlar O’na nispeten mikroskobik bir varlık hâline gelen; Arş-ı A’zam’ı anlama gayretiniz de o derece abes bir iştir. Kaldı ki, Arş-ı A’zam da ancak, Allah’ın emirlerinin tenfîz ve icra mahallidir. Böyle olunca, Allah nasıl ihata edilip kavranacak ki?..
Onun için Kur’ân-ı Kerim’de “O’nu gözler ihata edemez; O(nun ilmi) ise bütün gözleri ihata eder.” buyurulmaktadır.2
Evet, o basar ve basiretler O’nu idrak ve ihata edemez. Görmek için ihata lâzımdır. O, bütün basar ve basiretleri idrak buyurur, ihata buyurur da, gözler O’nu ihata edemez. Mevzuun aydınlığa kavuşması için, bu cihetin de böylece bilinmesi şarttır.
Bir diğer yönüyle; nur, Allah’ın (celle celâluhu) hicabıdır (perde). Biz, nuru bile ihata edemiyoruz. Efendimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem) miraçtan dönüşte, sahabi sordu: “Rabbini gördün mü?” Bir defa şöyle buyurdular: (Ebû Zer naklediyor) “O bir Nur; nasıl görürüm O’nu.”3 Başka bir yerde buyururlar ki: “Ben bir nur gördüm.”4 Hâlbuki nur, mahluktur. Allah, Münevviru’n-Nur’dur. Nur’a şekil veren, biçim veren, tasvîrini yapan Allah’tır (celle celâluhu). Nur, Allah değildir; O’nun mahlukudur. Başka bir hadiste tavzih buyururlar: “Allah’ın hicabı nurdur.”5 Yani sizinle O’nun arasında bir nur vardır. Siz, nur ile muhâtsınız. Burada da ayrı bir derinlik var! Yine muhât diyoruz; ama sıfatları ile, başkası ile değil. Sıfatları ne gayri, ne de aynı…
Ulûhiyete dair meselelere girince, mevzu derinleşiyor, ağırlaşıyor ve altından kalkılamaz bir hâl alıyor.
Netice olarak diyebiliriz ki: Allah (celle celâluhu) görülmez. Hicabı, nurdur O’nun. Siz, görseniz görseniz ancak nur görürsünüz. Meselâ nefs-i emmare sırrını aşmaya çalıştığınız zaman, kızıl bir nur görürsünüz; nefs-i levvameye geldiğiniz zaman mavi; nefs-i mutmainneye geldiğiniz zaman da yeşil bir nur görürsünüz. Sonra bir seviyeye gelirsiniz ki, orada gördüğünüz nurun rengini tayin ve tespit edemezsiniz. Bunlar, ehlullahın müşâhedesidir ve ancak vicdanî tecrübelerle inkişaf eder.
Bir fikir verebilmek için, mevzua bu renklerle girdim ve arz etmeye çalıştım. Binaenaleyh, sizin de göreceğiniz sadece, Cenâb-ı Hakk’ın nurunun gölgesinin gölgesinden ibaret olacaktır. Bu itibarla da yine görmüş sayılmayacaksınız.
Şimdi de, mevzuu bir üçüncü yönüyle ele alalım: İbrahim Hakkı Hazretleri der ki:
“Bulunmaz Rabbimin zıddı ve niddi, misli, âlemde ve suretten münezzehtir, mukaddestir, Teâlallah.”6
Evvelâ, Rabbimizin zıddı yoktur. Bu çok mühim bir husustur. Bir şeyin zıddı olacak ki, görülebilsin. Yani sen ışığı görüyorsun; çünkü onun karşısında karanlık var. Keza, bir kısım uzunluklar hakkında fikrini söylüyorsun; Meselâ: Bu iki metre diğeri üç ilh… Zıddı olduğundan dolayı, bunlar tertibe girebiliyorlar.
Allah’ın ne zıddı, ne de niddi vardır ki, karanlık ışığı gösterdiği gibi, O da, zıddıyla görünsün.
Bir de bu meseleyi fizik açısından ele alalım. Acaba insan, şu önüne serilip teşhir edilen kevn ü mekânın kaçta kaçını görüyor. Evet, gördüğünüz şeyler hakkında bir rakam verebilir misiniz? Meselâ, düşünelim ki, görülebilecek şeylerden milyar kere milyar eşya şu kâinat meşherinde bizim nazarımıza arz edilmiş ve “Buyurun, görün, ibret alın; Yaradan’ı alkışlayın!” denmiş. Hâlbuki nazarımıza arz edilen bu şeylerin ancak milyonda beşini görebiliyor, geri kalanları ise tanımıyoruz bile. Evet, sadece belli bir boyda, belli ışık dalgaları içinde olanları görüyoruz. O hâlde dikkat buyurun, “Ben niye Allah’ı görmüyorum?” diyen bir insan, milyonda beş gördüğü daracık kâinatın içine, bütün kevn ü mekânı elinde tutan Allah’ı da sokmak istiyor!.. Ah, sefil düşünce!..
Evet, âyât-ı tekvîniye (kâinat kitabının mevzu ve meseleleri) karşısında bin türlü kafa sancısı çeken, O’nu görecektir. Büyük nebi Hz. Musa ve nebilerin efendisi Hz. Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem) kendi durumlarına göre mutlaka O’nu göreceklerdir. Diğerleri de kendi çaplarına göre… Ve burada araştırma, tefekkür etme hususuna büyük bir teşvik vardır. Ahirette bey ve sultan olmak isteyenler, dünyada, kafa ve kalb yapılarını yenilemeye çalışacak, daha doğrusu, orada, fikren ve ruhen yükselmiş kimselere yakışır şekilde Allah’ı görmek ve duymak için burada, kalb ve ruhlarını yaşayacak, himmetlerini âli tutacak; bir kova su ile oraya gitmeyecek, bir umman taşıyacaklar ötelere… İbrahim Hakkı Hazretlerinin, zayıf olduğuna bakmadan tercüme ettiği bir hadis-i şerifte -bazıları mevzu da diyor- şöyle buyrulmuştur:
“Sığmam dedi Hak, arz u semaya;
Cihanlar, azameti yanında zerreler kadar dahi olmayan O yüce varlık, ne lütufkârdır ki; her mü’minin kalbinde “kenzen” bilinir ve O’nun duygularının itminanına vesile olur!..
Her şeyin doğrusunu O bilir.
1 İbn Hibbân, es-Sahîh 2/77; Abdullah İbn Ahmed İbn Hanbel, es-Sünne 1/247, 304.
2 En’âm sûresi, 6/103.
3 Müslim, iman 291.
4 Müslim, iman 292; et-Taberânî, el-Mu’cemü’l-evsat 8/170.
5 Müslim, iman 293.
6 İbrahim Hakkı, Ehl-i Sünnet İnancı 4. beyit.
7 el-Cürcânî, et-Ta’rifât s.218; el-Aclûnî, Keşfü’l-hafâ 2/173.