MAHALLE BASKISI MI?
Soru: Bazı çevreler tarafından, Müslümanların imkân ve fırsat buldukları takdirde baskıya ve şiddete başvuracakları veya en azından dinlerini yaşarken diğerleri üzerinde “mahalle baskısı” oluşturacakları yönünde bazı endişe ve eleştiriler dile getiriliyor. Bu korkunun kaynağı nedir, bu eleştirilerde haklılık payı var mıdır?
Cevap: Kur’ân, Allah Resûlü’nün âlemlere rahmet olarak gönderildiğini ifade buyurmuştur.58 Bunu yaşantısıyla tasdik eden Efendimiz de (sallallâhu aleyhi ve sellem) hayat-ı seniyeleri boyunca herkese şefkatle, merhametle, mülayemetle muamele etmiştir. O’nun şefkatinin enginliğini, katılmak durumunda kaldığı savaşlarda bile görmek mümkündür. Resûlullah, hayatının hiçbir döneminde kimseye karşı hınç duymamış, kimseden intikam almayı düşünmemiş, kendisine yapmadık eziyet ve işkence bırakmayan Mekke müşriklerini bile affedebilmiştir. Ümmetine de hep af, sulh ve müsamaha yolunu göstermiştir.
Öte yandan Kur’ân, لَآ اِكْـرَاهَ فِى الدّ۪ينِ “Dinde zorlama yoktur.”59 buyurarak, baskı ve zorlamanın her çeşidini yasaklamıştır. Efendimiz’e ve O’nun şahsında inananlara hitaben, لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ “Sen, onlara karşı zor kullanacak ve baskı kuracak değilsin.”60, وَمَآ اَنْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَّارٍ “Sen onlara zorla bir şey yaptıracak değilsin.”61 gibi âyetlerle dinde zorlamanın yasak olduğunu vurgulamıştır. Bütün bunlara rağmen birileri Müslümanlardan korkuyor, onların kendileri üzerinde baskı kuracaklarını düşünüyorsa ya Müslümanlar İslam’ı yanlış anlıyor ve yanlış temsil ediyorlardır ya bu korkularını dile getirenler İslam’ı ve Müslümanları yanlış tanıyorlardır ya da başka maksatları vardır.
Aksine bugüne kadar baskı ve zorlamaya başvuranlar genellikle küfür ve ilhadın temsilcileri olmuştur. Farklı yol ve yöntemlerle kendi fikir ve sistemlerini başkalarına dayatarak, kendileri gibi olmayanlar üzerinde mahalle baskısı kurarak ve onlara çeşitli mahrumiyetler yaşatarak insanları kendilerine benzetmeye çalışmışlardır. İşte bu gibi kimseler, Müslümanları da kendileri gibi zannettikleri için zaman zaman bu tür korku ve endişelerini dile getirmektedirler.
Müslümanlığı mahiyetine uygun olarak anlayamamış, dinin ruhunu kavrayamamış, Efendimiz’in hayat-ı seniyelerini doğru okuyamamış, siyerin felsefesine nüfuz edememiş ve İslam’ı zamanın şartlarına göre yorumlayamamış bir kısım Müslümanların, dini bir şiddet ve baskı aracına dönüştürmeleri ihtimalini göz ardı etmiyorum –ki ne yazıktır bugün bunun örneklerini esefle müşahede ediyoruz–. Fakat unutmamak gerekir ki bu tür radikal ve marjinal gruplar her dinin, her sistemin, her ideolojinin içinde yer alabilir. İnsanoğlunun istismar edemeyeceği değer yoktur. Dolayısıyla dini yanlış anlayan ve yanlış yorumlayanlara bakarak Müslümanlık ve Müslümanlar hakkında hükme varmak çok yanlış olur.
Farklı din mensuplarının veya herhangi bir dine inanmayan insanların İslam hakkında endişe ve korku duymalarının diğer bir sebebi de, yukarıda değindiğimiz üzere, İslam ve Müslümanlar hakkındaki bilgi eksiklikleridir. Maalesef bazıları, kendi mahallelerinin dışına çıkmadıkları ve toplumun farklı kesimleriyle diyalog hâlinde olmadıkları için “öteki” olarak gördükleri insanlardan korkuyor ve onlara karşı düşmanlık besliyorlar. Zira insan bilmediğinin düşmanıdır. Nitekim bir zamanlar Türkiye’de bunu itiraf eden ve “Biz kendi mahallemizin dışına çıkmadık.” diyen insanlar oldu. Onlar, hiçbir zaman toplumu farklı renk, desen ve çizgileriyle tanıyamadılar. Kendi kendilerini toplumdan tecrit ettiler. İnananlarla birlikte olmayı, onların köyüne, kasabasına gelmeyi bir tenezzül gibi gördüler. Dolayısıyla da hiçbir zaman onların dünyasına giremediler.
Müslümanlar hakkında yapılan bu tür suçlamaların diğer bir sebebi de küfrün imana karşı tavrıdır. Hz. Âdem’den bu yana Faust-Mefisto oyunu devam ediyor. Tarihî hâdiselere bakıldığında iman-küfür mücadelesinin sayısız örneğine rastlanır. Günümüzde de Müslümanlar hakkında asılsız korku ve endişelerini dile getirenlerin birçoğu, aslında bir mânâda inançsızlıklarının gereğini yerine getiriyor denebilir. Onu değiştirmeye de bizim gücümüz yetmez.
Mutlak olarak düşündüğümüzde, inananların kendi dinlerini yaşamalarının başkaları üzerinde mahalle baskısı kuracağını iddia etmenin makul bir yönü yoktur. Meseleye böyle bir mantıkla yaklaşıldığı takdirde, toplumdaki bütün farklılıklar için benzer bir iddia dile getirilebilir. Mesela başını örtenlerin açıklar üzerinde baskı kuracağı şeklindeki bir iddia ne kadar makul ve tutarlıysa, bunun aksi bir iddia da o kadar makul ve tutarlıdır. Bu işin sonu bütün insanların tek tipleştirilmesine kadar gider. Bu, insan fıtratına terstir ve insanın iradesine ve özgürlüğüne indirilmiş büyük bir darbedir. Bu tür iddiaların aklî ve mantıkî bir temeli yoktur ve bunlar, ayrıca sağlam bir muhakemenin ürünü değildir.
Müslümanların dinlerinin emrettiği şeyleri yapmalarının kendileri üzerinde baskı oluşturacağını ileri sürenler, farkına varmadan kendi zayıflık ve acziyetlerini itiraf etmiş oluyorlar. Demek ki kendilerine güvenemiyor, kendi yaşantılarından emin olamıyor, kendileriyle barışık bir hayat yaşayamıyorlar ki birilerinin ibadet etmesi veya dinî ritüelleri yerine getirmesi onları rahatsız ediyor. Kendilerinden şüphe etmeseler bile, dayatmalarla halka kabul ettirmeye çalıştıkları değerlerden şüpheleri var demektir. Çünkü kendi değerlerinden, inandığı esaslardan şüphesi olmayan biri, kimsenin yaşantısına bakarak kendini baskı altında hissetmez. Yüzmeyi iyi bilen birinin büyük okyanuslara bile dalmaktan endişe etmemesine mukabil yüzme bilmeyenin dereye girmekten korkması misali.
Hakiki bir mümin kabul ettiği, inandığı ve hayat görüşü hâline getirdiği değerlerden o kadar emindir ki başka din mensuplarıyla bir arada yaşamaktan, onlarla diyaloğa girmekten ve onların tesiri altında kalmaktan korkmaz. Bu sebeple ne onların dinlerini yaşamalarına mâni olmaya çalışır ne de inandıkları doğruları başkalarına anlatmalarına. Eğer bu konuda bir endişe taşıyorsa, onun kendi dininden şüphesi var demektir. İman, onun içinde henüz oturaklaşmamıştır. Boşlukta yaşayan böyle bir kimse bugün olmasa bile yarın başka bir yöne dönebilir. Kendisiyle, kendi değerleriyle barışık yaşamayan insanlardır ki başkalarının tesiri altında kalmaktan korkarlar. Kendilerinden korkmasalar bile, dünya görüşlerini dayattıkları kitlelerin etkilenmesinden korkarlar. Bu yüzden de farklı baskı ve zorlamalarla ‘öteki’ gördükleri insanların inandıklarını yaşamalarına ve anlatmalarına engel olmaya çalışırlar.
Oysaki din, vicdan ve düşünce özgürlüğü en temel insan haklarından biridir ve günümüz dünyası da bunu böyle kabul etmektedir. Bir düşüncenin doğruluğuna, makuliyetine ve insanlık için faydalı olduğuna inanan bir kişinin bunu başkalarına anlatması ve başkalarının da bu değerleri benimsemesini arzu etmesi kadar tabiî bir şey olamaz. Bu, ister iktisadî ister siyasi ister kültürel ister ahlakî isterse de inançla alâkalı olsun. Bir şeyin hakkaniyetine inanıyorsanız, onu herkesin öyle kabul etmesini istersiniz. İnsanlar da kendilerine arz edilen bir düşüncenin ya da bir değerler sisteminin daha isabetli ve daha hakkaniyetli olduğuna inanır ve onu istikbal vaadedici bulurlarsa özgür iradeleriyle bir tercihte bulunur ve orada yerlerini alırlar.
Ben insanlığı saadet sahiline götürecek geminin kaptanının Hazreti Muhammed Mustafa (sallallâhu aleyhi ve sellem) olduğuna inanıyorsam, herkesin o gemiye binmesini arzu ederim. Nitekim insanlığın saadetini düşünüyorsam etmeliyim de. Bu, benim hem Müslümanlığımın hem de insanlığımın tabiî bir tezahürüdür. Meseleye böyle bakan bir insan başkalarını düşünüyor, onların dertleriyle dertleniyor, onların da salah ve felaha ulaşmasını istiyor demektir. Meseleye böyle bakmıyorsam ya kendi değerlerimden şüphe ediyorum ya da kendimden başkasını düşünmüyorum demektir.
Burada asıl problem, insanın inandığı değerleri baskı, dayatma ve zorlama yoluyla başkalarına kabul ettirmeye çalışmasıdır. Asıl üzerinde durulması ve tartışılması gereken konu da bu olmalıdır. Yoksa başkalarının düşüncelerine, inançlarına, tercihlerine, haklarına ve özgürlüklerine saygılı olduktan sonra bir insanın, onların da kendisi gibi olmasını istemesinde bir mahzur yoktur. İnandığı hak ve hakikatleri bazen usul ve üslubuna riayet ederek başkalarına anlatır bazen de hâl ve tavırlarıyla örnek olur. Onun yaşayışı, ahlakı, insanî tavırları inandırıcı olur ve başkaları üzerinde tesir icra ederse kimsenin bu konuda bir şey demeye hakkı yoktur. Zira herkes, kendisine cazip gelen fikirleri benimsemekte ve örnek aldığı şahısların arkasından gitmekte hürdür.
Hâsılı; bir görüşe sahip olma, onu hayata taşıma ve başkalarıyla da paylaşma herkesin hakkıdır. Problem, kendi görüşünü her ne şekilde olursa olsun başkalarına dayatmaktadır. İnsanlar düşünce ve davranış hürriyetine sahip olduktan sonra bir toplum içerisinde farklı dünya görüşlerine sahip olanların bulunması, o toplum için bir zenginliktir.
58 Bkz.: Enbiyâ Sûresi, 21/107.
59 Bakara Sûresi, 2/256.
60 Gâşiye Sûresi, 88/22.
61 Kâf Sûresi, 50/45.