MAİYYET-İ CÂNÂN

Soru: Zaman zaman sohbetlerde üzerinde durulan “maiyyet-i cânân” tabiriyle ne kastedilmektedir?

Cevap: Maiyyet, beraberlik demektir. Cânân ile kastettiğimiz zat ise Allah Teâlâ’dır. Dolayısıyla “maiyyet-i cânân”, canımızın cânânı olan Rabbimiz’in maiyyetine erme, O’nunla beraber bulunma, O’nun bizimle olan beraberliğini içimizde hissetme, O’nunla ünsiyet etme ve bunu iliklerimize kadar hissetmedir.

Sorunun cevabına geçmeden önce bir hususa dikkat çekmek istiyorum: Allah ile alâkalı konularda düşünürken, konuşurken, yazarken Zât-ı Bârî’yi kendi dar kalıplarımız üzerinden değerlendirmemeli, O’nu ve O’nunla alâkalı hususları kendi beşerî kıstaslarımızla ölçüp tartmamalı ve buna azamî derecede hassasiyet göstermeliyiz. Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) bizi, Cenab-ı Hakk’ın Zât’ını düşünmekten menetmiştir.62 Bizim yapabileceğimiz, Allah’ın isim ve sıfatları ve O’nun yaratmış olduğu eserler hakkında tefekkür etmektir. Zât-ı Bârî hakkında düşünmek bizim boyumuzu çok aşkın bir meseledir. Zira aklımız O’nu idrak etmekten âcizdir. Dolayısıyla böyle bir yola girdiğimizde doğru düşünemez, farkında olmadan –Allah muhafaza– tecsim ve tecside girebiliriz, yani Allah’a beşerî, cismanî bir kısım özellikler yakıştırmış oluruz. Maiyyet-i ilahiye hakkında yapacağımız değerlendirmelerde de bu hususu gözden uzak tutmamalı, her tür iddiadan kaçınmalı ve meseleyi kestirip atmamalıyız.

Dünyada Maiyyet

İnsanın, bedenî yönüne ait uzaklıkları aşarak, kendisini kuşatan cismanî perdelerden sıyrılarak Cenab-ı Hakk’a vâsıl olması, O’nu zevken ve keşfen duyması mânâsına gelen maiyyet, bizim dualarımızda sürekli O’ndan istediğimiz bir makamdır. Maiyyet ikliminde üns soluklayan bir gönül hep O’nu ister, O’nu düşünür, O’nu duyar, O’nunla işler, O’nunla başlar, sadece O’nun hoşnutluğu etrafında döner durur. Evet, maiyyet-i Cânân’ın kul üzerinde ayrı bir ‘insibağı’ vardır. Maneviyat büyüklerinden bir zatın huzuruna girip onunla aynı atmosfer paylaşıldığında bile bir ‘insibağ’ hâsıl olur. Yani, insanın duyguları, düşünceleri, hareketleri o zatın huzurunda bulunmaktan etkilenir. O zatın aydınlık iklimine bir kez girmek bile kişinin renk ve deseninde değişikliklere sebep olabilir. Sahabenin büyüklüğünü biraz da burada aramak gerekir. Çünkü onlar maiyyet-i Resûl’le müşerref olmuş, O’nun boyasıyla boyanmışlardı. Maiyyet-i ilahiyeye mazhar olan bir kimsenin nasıl bir keyfiyet kazanacağını varın siz düşünün.

Biz sürekli dualarımızda maiyyet talebinde bulunsak da böyle yüce bir makama ulaşmak elbette kolay değildir. Dünyada maiyyete ancak iman-ı billah, marifetullah ve muhabbetullahla ulaşılabilir. Yani siz Cenab-ı Hakk’a çok iyi inanır, inancınızı marifete çevirir, marifetinizi muhabbetle taçlandırır ve ciddi bir aşk u iştiyakla hep O’na ulaşmayı, O’nunla birlikte olmayı arzularsanız, O da sizi maiyyetine alır. Bazen böyle bir mazhariyeti, marifetinizin enginliği ölçüsünde içinizde duyabilirsiniz. Hayatını ciddi bir arayış ve araştırma içerisinde yaşayan insanlar, Cenab-ı Hakk’a tam yöneldikleri zamanlarda, bazen rükûda, bazen secdede, bazen gecenin asude dakikalarında bunu hissedebilirler. Mesela bu maiyyeti O’ndan gelen bir esinti şeklinde duyabilirler. Bu esintiyle bambaşka bir keyfiyete erebilirler. Şayet onu secdede duymuşlarsa “Keşke bu secde hiç bitmese!” diyebilir ve ölünceye kadar o secdenin uzayıp gitmesini dileyebilirler.

Âhirette Maiyyet

Maiyyet-i Cânân’ın âhirette nasıl tezahür edeceğini tam olarak bilemiyoruz. Çünkü orada her şey değişime uğrayacak, renk ve şekil farklılaşacak, belki arazlar ve cevherler birbirinin yerini alacaktır. Her şeyin mahiyet ve hakikatinin değişip dönüşeceği bir âlemde yaşanan maiyyet de bizim hayal ve tasavvurlarımızı aşkın olacaktır. Hz. Pîr, Cennet’in binlerce sene mesudâne hayatının bir dakika rü’yet-i cemale (Allah’ı görmeye) mukabil gelmeyeceğini ifade ediyor.63 Şunu unutmamak gerekir ki, âhiretle kıyaslandığında dünyada yaşanan her şey mecazî kalır, Kur’ân’ın ifadesiyle dünya sadece oyun ve eğlenceden ibarettir.64 Dünya hayatı âdeta bir uyku gibidir. Ölüm ise bu uykudan uyanmadır. Asıl hayat, öbür âlemde yaşanacaktır. Dolayısıyla asıl maiyyete erme de orada söz konusu olacaktır. Orada hayatın, tüm güzelliklerin, tecelli ve tezahürlerin kaynağını görecek, duyacak ve hissedeceksiniz.

Burada yapacağınız ibadetlere, adanmışlığınıza, marifet ufkunuza, aşk u şevkinize ve O’nunla alâkanızın derinliğine göre âhirette çok farklı mazhariyetlere erersiniz. Buradaki her söz ve davranışınız orada çok farklı sürprizler şeklinde karşınıza çıkar. Bazı rivayetlerde ifade edildiğine göre Cenab-ı Hak, cuma günleri –günün oradaki mahiyetini bilemiyoruz– Cemal-i bâ-kemâli ile tecelli edecek ve müminlere Kendisini gösterecektir. İnananlar orada Zat-ı Ulûhiyet’i, nasıl gerçekleşeceğini bilemeyeceğimiz bir şekilde müşahede edeceklerdir. Sahib-i Şeriat’ın beyanına göre hem de ayın on dördünde ufukta dolunayı gördükleri gibi perdesiz olarak O’nu görecekler ve birinin görmesi bir başkasına mâni olmayacaktır.65

Tabii, bunların hepsi meseleyi zihnimizde somutlaştırma, anlamlandırma adına kullanılmış ifadelerdir. Yoksa oradaki görmenin keyfiyet ve hakikatini bilemiyoruz. Bildiğimiz bir şey varsa o da herkesin orada nail olacağı tecelliler ile mest ve sermest olup kendinden geçeceği ve her şahsın müşahedesinin, kendi marifet ufkunun derinliğine göre farklılık arz edeceğidir. İslam akidesini beyitlerle anlatan Bed’ü’l-emâlî adlı manzum eserde de denildiği gibi, Cenab-ı Hakk’ın cemalini gören müminler, o cemal-i bâ-kemâl karşısında bütün Cennet nimetlerini unuturlar.66 Yani o esnada ne Cennetteki köşk ve villalarını hatırlarlar ne birbirinden lezzetli Cennet meyvelerini ne de huri ve gılmanları. O esnada bunların hiçbirini gözleri görmez.

Görüldüğü üzere, maiyyet-i ilahiyenin hem dünyaya hem de âhirete bakan yönleri vardır. Ona nail olan kimsenin burada ve ötede hissedip duyacağı çok sayıda ve farklı farklı lütuf, mevhibe ve varidat söz konusudur. Bizler öncelikle dünyada maiyyete ulaşmaya çalışmalı ve Cenab-ı Hak’tan bunu istemeliyiz. Çünkü insan burada neye erer, neyi görür, neyi elde ederse, âhirette karşısına çıkacak olan nimetler de buna göre olacaktır. Tabii ki oranın enginlik ve derinliklerine göre. Mesela burada rü’yete inanmayan, onu içine tam sindiremeyen, onun iklimine giremeyen ve onu duyamayan biri, ötede böyle bir mazhariyetten mahrum kalır. İman ve ihlasınızdan evrad u ezkârınıza, ibadet ü taatinizden aşk u iştiyakınıza kadar burada neye sahipseniz öbür tarafta onunla karşılaşacaksınız. Allah buradaki her bir ceht ve gayretinizi tahmin ve tasavvurları aşan bir şekilde orada mükafatlandıracaktır. وَأَنْ لَيْسَ لِلْاِنْسَانِ اِلَّا مَا سَعٰىۙ ۝ وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرٰى “Doğrusu insan için kendi emeğinden başkası yoktur. Bu gayretinin semeresi de ileride ortaya çıkacaktır.”67 âyetinin ifade ettiği mânâ da bu olsa gerektir.

Sohbet-i Cânân

Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, maiyyet-i Cânân önemli bir nimet ve mazhariyettir ve bu mazhariyete ulaşmanın en önemli vesilelerinden biri sohbet-i cânân’dır. Bunun için delice Allah’ı sevmeli, sürekli O’nu düşünmeli ve her yerde sözü evirip çevirip O’na getirmelisiniz. Efendimiz (sallallâhu aleyi ve sellem) gibi dualarınızda sürekli, اَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ حُبَّكَ، وَحُبَّ مَنْ يُحِبُّكَ، وَالْعَمَلَ الَّذِي يُبَلِّغُنِي حُبَّكَ “Allah’ım bahtına düştüm beni muhabbetinle serfiraz kıl. Senden, Senin sevgini, Seni sevenlerin muhabbetini ve Senin sevgine ulaştıracak amellere beni muvaffak kılmanı istiyorum.”68 demelisiniz. Eğer siz, sözü eviriyor çeviriyor ve sürekli Allah’a, Resûlullah’a, Kelâmullah’a bağlıyor, bunlardan bahsetmeyen sözü lakırdı görüyor, onlardan bahsedilmeyen bir araya gelmeleri abesle iştigal sayıyorsanız Allah da size maiyyetini lütfedecektir.

Sohbet-i cânân, bazen doğrudan Allah’tan bahisler açmakla olur bazen de sözü O’na ulaştıracak vesilelere bağlayarak. Mesela Kur’ân’ın enginliklerine öyle açılırsınız ki o, sizi bir marifet ummanına daldırır. O’nun enginliklerine açılır, âyetleri arasında dolaşır ve böylece matlup ve maksudunuza nail olursunuz. Bazen İnsanlığın İftihar Tablosu’nun arkasına takılır ve O’nun vesayetinde hakiki mahbubunuza ulaşırsınız. Bazen kâinat kitabının kelimeleri ve satırları arasında dolaşma, onun âyetlerini tefekkür ve tedebbür etme sizin marifetullahtan nasibinizi ziyadeleştirir. Bazen sohbet-i cânân adına O’ndan bahseden eserlerin müzakeresiyle meşgul olursunuz. Netice itibarıyla bunların hepsi sizi maiyyet-i Cânân’a taşır.

Hâsılı insan, kalbini, kafasını, ruhunu, zihnini, vicdanını kısaca Allah’ın kendisine bahşettiği bütün iç ve dış duyuları O’na ait mülahazalarla doyurmadan maiyyet-i Cânân’a eremez. Bu sebeple kişi, farklı vesileleri kullanarak sürekli maiyyet-i Cânân peşinde olmalı. Her fırsatı değerlendirerek O’nu bilme, O’nu duyma, O’nunla birlikte olmaya gayret göstermelidir. Cenab-ı Hakk’ın kendisine bahşettiği bütün latife ve hasseleriyle maiyyet soluklamalıdır. Her türlü dünyevî meşguliyetten sıyrılarak, ihtiyaçlar üstü bir zaruret hissiyle O’na yönelmek ve maiyyetine ulaşmaya çalışmak O’nun hakkı; bizim de vazifemiz ve borcumuzdur.

62 Bkz.: Taberânî, el-Mu’cemü’l-evsat 6/250; Beyhakî, Şuabü’l-îmân 1/136; Ebu’ş-Şeyh, el-Azame 1/220.

63 Bkz.: Bediüzzaman, Sözler s.709 (Otuz İkinci Söz, Üçüncü Mevkıf, İkinci Mebhas, Dokuzuncu İşaret); Mektubat s.260 (Yirminci Mektup, Birinci Makam, On Birinci Kelime).

64 Ankebut Sûresi, 29/64.

65 İbn Ebî Şeybe, Musannef 1/477; Taberânî, el-Mu’cemü’l-evsat ٢/314.

66 el-Ûşî, Bed’ü’l-emâlî, s.41.

67 Necm Sûresi, 53/39-40.

68 Tirmizî, daavât 75.